کد مطلب:20672 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:8

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

گذشت در چه صورتي پسنديده و در چه صورتي ناپسند است؟

خداي متعال در آيه 40 سورة شوري ميفرمايد: وَ جَزَ ََّؤُاْ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِّثْلُهَا فَمَنْ عَفَا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُو عَلَي اللَّهِ إِنَّهُو لاَيُحِبُّ الظَّـَـلِمِينَ ; و كيفر بدي مجازاتي همانند آن است، و هر كس عفو و اصلاح كند، اجر و پاداش او با خدا است، خداوند ظالمان را دوست ندارد.

همچنين در آيه 194 سورة بقره آمده است: فَمَنِ اعْتَدَيَ عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُواْ عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَيَ عَلَيْكُمْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ; هر كس به شما تعدي كند به مانند آن بر او تعدّي كنيد و از خدا بپرهيزيد ]و زيادهروي نكنيد[.

دستور عفو و گذشت در آيه 40 سورة شوريَ (فَمَنْ عَفَا وَ أَصْلَح) و عبارت (إِنَّهُو لاَيُحِبُّ الظَّـَـلِمِين) ممكن است اشاره به چند نكته باشد:

نخست اين كه دستور عفو به خاطر اين است كه در صورت قصاص و كيفر گاه انسان نميتواند خود را دقيقاً كنترل كند،

و از حد ميگذراند و در صف ظالمان قرار ميگيرد;

ديگر اين كه اگر دستور عفو داده شد نه به معني دفاع از ظالمان است; چرا كه خداوند ظالمان را هرگز دوست نميدارد، بلكه هدف هدايت گمراهان و استحكام پيوندهاي اجتماعي است;

سوم اين كه كساني شايستة عفواند كه از مركب ظلم پياده شوند و از گذشته خود نادم گردند و در مقام اصلاح خويش برآيند، و در اين صورت است كه عفو و گذشت اثر مثبت و تربيتي دارد (وَ أَصْلَح)، و الاّ عفو نه تنها اثر تربيتي ندارد كه آنها را جسورتر و جريتر ميكند.

به عبارت ديگر، عفو و مجازات هر كدام جاي ويژهاي دارد، عفو در جايي است كه انسان قدرت بر انتقام دارد و اگر ميبخشد از موضع ضعف نيست; اين عفو سازنده است، هم براي مظلوم، چرا كه به او تسلط بر نفس و صفاي دل و اجر الهي ميبخشد و هم براي ظالم; زيرا او را به اصلاح خويش وا ميدارد، و كيفر و انتقام و مقابله به مثل در جايي است كه ظالم هنوز از مركب شيطان پياده نشده و مظلوم پايههاي قدرت خود را محكم نكرده و عفو از موضع ضعف است.(ر.ك: تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ج 20، ص 464ـ466، دارالكتب الاسلامية.)

آية 133 و 134 سورة آل عمران فضيلت بخشودن و عفو كردن را يادآور كرده، به عاقبت نيك آنها توجه داده است: ...وَالْكَـَظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ ; و بر يكديگر سبقت جوييد براي رسيدن به آمرزش پروردگار خود و بهشتي كه وسعت آن آسمانها و زمين است و براي پرهيزگاران آماده شده است. همانها كه در وسعت و پريشاني انفاق ميكنند و خشم خود را فرو ميبرند و از خطاي مردم ميگذرند و خدا نيكوكاران را دوست دارد.

در تفسير نورالثقلين، در حديث معروفي آمده است: يكي از كنيزان امام زينالعابدين، هنگامي كه آب روي دست امام ميريخت، ظرف آب از دستش افتاد و بدن امام را مجروح ساخت، اماماز روي خشم سربلند كرد، كنيز بلافاصله گفت: خداوند در قرآن ميفرمايد: وَالْكَـَظِمِينَ الْغَيْظ امام فرمود: خشم خود را فرو بردم، عرض كرد: وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاس فرمود: از تو گذشتم، خدا از تو بگذرد. او مجدداً گفت: وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِين امام فرمود: تو را در راه خدا آزاد كردم.

در پايان يادآور ميشويم كه مطالب ذكر شده در حوزة اخلاق است و در حوزه فقه و احكام قضاوت، عفو خود احكامي دارد كه آنها را بايد در منابع فقهي دنبال كرد.